Thuốc có nhiều dạng như thuốc viên nén, viên nhộng, viên sủi... Sự phong phú về dạng bào chế cho phép bác sĩ lựa chọn loại thuốc phù hợp nhất dựa trên tình trạng bệnh và cơ địa của mỗi người, nhưng mỗi loại thuốc sẽ có cách thức sử dụng khác nhau mới đạt hiệu quả.
Trên thị trường thuốc hiện nay có rất nhiều dạng thuốc như: Thuốc viên nén, viên nang, viên bao, viên ngậm, viên đặt dưới lưỡi, viên sủi, viên nhai, viên tác dụng kéo dài, viên đặt âm đạo…
Đây là các dạng bào chế thuốc, là hình thức trình bày của dược chất để đưa dược chất vào cơ thể một cách thuận tiện nhất cho người sử dụng. Dạng thuốc được bào chế để phát huy tối đa hiệu lực chữa bệnh, tiện lợi trong sử dụng và bảo quản.
Tuy nhiên, khi sử dụng bất cứ loại thuốc viên nào cần lưu ý đọc kỹ tờ hướng dẫn hoặc lời dặn của thầy thuốc để sử dụng đúng cách, phù hợp với dạng thuốc được chỉ định.
1. Thuốc viên nén
Viên nén là dạng thuốc phổ biến nhất và có nhiều hình dạng, kích thước khác nhau có thể được điều chế bằng cách nén một hay nhiều dược chất. Mỗi viên nén là một đơn vị liều, do đó rất dễ sử dụng, dễ vận chuyển và dễ bảo quản.
Cách sử dụng tốt nhất là nên uống với nhiều nước (nước đun sôi để nguội, khoảng 150ml). Tuy nhiên, viên nén có nhược điểm là tác dụng chậm hơn thuốc tiêm, khó uống đối với trẻ em, người lớn tuổi, người đang bị hôn mê…
Tuy nhiên, trong dạng viên nén lại có một số được bào chế đặc biệt:
- Viên phóng thích hoạt chất tức thời: Gồm các viên uống thông thường, tan trong dạ dày, viên ngậm, đặt dưới lưỡi, nhai, viên sủi… Các viên này giải phóng nhanh và hoàn toàn sau khi uống hoặc được hòa tan rồi uống, vì thế thời gian tác dụng thường ngắn (4-8 giờ).
- Viên phóng thích hoạt chất trễ: Là hoạt chất không được giải phóng ngay mà đến một thời điểm hoặc vị trí nào đó hoạt chất mới bắt đầu giải phóng. Tiêu biểu cho nhóm này là viên bao tan trong ruột sử dụng cho thuốc kém bền với acid dịch dạ dày, và khi xuống đến ruột non mới bắt đầu giải phóng hoạt chất.
- Viên phóng thích hoạt chất biến đổi: Gồm các viên giải phóng kéo dài (thời gian tác dụng tối thiểu phải gấp đôi viên tức thì), thường sử dụng các tá dược khác kéo dài thời gian giải phóng dược chất, có thể kết hợp phóng thích chậm với phần liều duy trì và phóng thích nhanh với liều khởi đầu hoặc giải phóng theo đợt...
Khi sử dụng, tùy theo từng thuốc, cần phải xem kỹ hướng dẫn để không được làm biến dạng viên thuốc trước khi uống (không nhai, bẻ, nghiền…). Điều này cần nhắc nhở người bệnh hoặc người nhà để giúp bệnh nhân sử dụng thuốc đúng cách.
Viên tác dụng kéo dài thường chứa lượng dược chất cao hơn bình thường và giải phóng từ từ lượng dược chất này trong đường tiêu hóa để kéo dài tác dụng của thuốc, giảm số lần sử dụng thuốc.
Tốc độ và mức độ hấp thu dược chất của dạng thuốc này phụ thuộc nhiều vào thời gian lưu trú tại dạ dày, vì nếu thuốc nằm tại dạ dày lâu quá thì vỏ bao sẽ rã ngay dưới tác dụng của dịch vị. Do đó, để đảm bảo tác dụng của thuốc, nên uống xa bữa ăn trừ những thuốc kích ứng dạ dày.
2. Thuốc con nhộng
Viên nang hay viên con nhộng là dạng thuốc rắn hay mềm được phân liều chính xác. Hoạt chất là dung dịch, bột, hạt... đựng trong vỏ nang làm bằng gelatin hay tinh bột. Với dạng bào chế này, thuốc có thể che giấu được mùi vị khó chịu, làm cho thuốc dễ uống, tránh được các tác động bên ngoài, bảo vệ thuốc không bị dịch vị phá huỷ. Vì vậy, không nên nhai để tránh làm hỏng vỏ nang, không tách bỏ vỏ nang để lấy phần dược chất bên trong để uống.
Nên uống thuốc ở tư thế đứng, với một cốc nước khoảng 150-200ml để tạo một dung môi trong dạ dày giúp viên thuốc nhanh chóng được tan ra.
3. Thuốc sủi
Để giúp cho người bệnh dễ uống, hiện nay có khá nhiều dạng thuốc đưa ra thị trường với dạng viên sủi bọt như các thuốc giảm đau, hạ sốt, vitamin... Đây là một trong những dạng viên pha dung dịch hay hỗn dịch với sự giải phóng khí (CO2 hoặc O2) dùng để uống.
Viên sủi thích hợp cho những người khó nuốt viên nén, giảm kích ứng niêm mạc cho một số dược chất, tăng sinh khả dụng của thuốc và phù hợp với người cao tuổi hoặc trẻ em. Tuy nhiên, do dạng thuốc này viên phải được điều chế và bảo quản trong điều kiện tránh ẩm do chứa một lượng muối kiềm khá lớn (natri carbonat, natri hydrocarbonat, kali carbonat) nên viên sủi nói chung không được chỉ định dùng cho người kiêng muối.
Khi dùng viên thuốc sủi, cần cho viên thuốc vào cốc nước, để tan hoàn toàn rồi mới uống.
Nguồn: suckhoedoisong.vn - ThS Lê Quốc Thịnh
